Katalog utworów

Twórczość kompozytorska Józefa Kofflera nie jest może zbiorem obfitym, a jednak dość różnorodnym.

Zajęty pracą pedagogiczną w konserwatorium PTM, działalnością publicystyczną i redaktorską, mocno zaangażowany w życie społeczno-kulturalne Lwowa Koffler poświęcał komponowaniu nieliczne wolne chwile, zwłaszcza w okresie letnich wakacji. Do 1939 r. w jego katalogu zebrały się 24 opusy, nie licząc utworów mniejszej rangi (np. użytkowych), które zaistniały poza oficjalnymi spisami.

Do końca życia kompozytora liczba dzieł zwiększyła się o przynajmniej pięć pozycji. Niezależnie od czasu, w którym powstały, spora część kompozycji Kofflera musi być – wedle obecnego stanu wiedzy – uznana za zaginioną, jak np. Divertimento (Mała serenada) na trio stroikowe, Sonata fortepianowa czy Suita polska na orkiestrę. O grupie utworów wczesnych (do op. 5) wiemy, że zostały przez autora zniszczone. Ocalały tylko Zwei Lieder oznaczone pierwszym numerem opusu. Inna grupa z kolei to utwory wątpliwe, czy też takie, o których istnieniu sądzić można tylko na podstawie wzmianek w prasie. W dorobku Kofflera daje się ponadto wyróżnić podzbiór kompozycji dla dzieci (np. Małe utwory dla dzieci oznaczone pierwotnie jako op. 16a i opublikowane w Kijowie Czotyry dytjaczi piesy [Чотири дитячі п'єси] na fortepian).

Dysponujemy w tym momencie czterema archiwalnymi spisami utworów Kofflera.

Pierwszym jest opublikowany w 1927 r. w „Muzyku Wojskowym” spis wczesnej twórczości (do op. 7). Drugim – sporządzona własnoręcznie przez Kofflera w 1935 r. Lista kompozycji (przechowywana w Archiwum Kompozytorów Polskich BUW). Trzeci spis zawarty jest w anglojęzycznej drukowanej broszurze promocyjnej, którą Koffler przygotował najprawdopodobniej pod koniec 1938 r. (jeden z egzemplarzy znajduje się w Serge Koussevitzky Archive w amerykańskim Library of Congress), natomiast czwarty towarzyszy prezentacji sylwetki Kofflera w wydanym w 1938 r. we Lwowie drugim tomie Almanachu i leksykonu żydostwa polskiego.

Spis utworów Kofflera z „Muzyka Wojskowego” 1927 nr 3

Własnoręcznie sporządzona lista kompozycji Kofflera z 1935 r. AKP BUW

Spis utworów Kofflera z Almanachu i leksykonu Żydostwa polskiego, t. 2, Lwów 1938

Fragment spisu utworów Kofflera z anglojęzycznej broszury promocyjnej (1938–39)

Spis utworów Kofflera z „Muzyka Wojskowego” 1927 nr 3

Własnoręcznie sporządzona lista kompozycji Kofflera z 1935 r. AKP BUW

Spis utworów Kofflera z Almanachu i leksykonu Żydostwa polskiego, t. 2, Lwów 1938

Fragment spisu utworów Kofflera z anglojęzycznej broszury promocyjnej (1938–39)

Spis utworów Kofflera z „Muzyka Wojskowego” 1927 nr 3

Własnoręcznie sporządzona lista kompozycji Kofflera z 1935 r. AKP BUW

Spis utworów Kofflera z Almanachu i leksykonu Żydostwa polskiego, t. 2, Lwów 1938

Fragment spisu utworów Kofflera z anglojęzycznej broszury promocyjnej (1938–39)

Analiza tych źródeł przynosi ciekawe obserwacje.

Spis utworów Koffler z „Muzyka Wojskowego” 1927 nr 3

Przede wszystkim trzeba zauważyć, że numerację opusową dzieł Kofflera charakteryzuje pewna niestabilność, płynność. Za swego życia kompozytor niejednokrotnie dokonywał nowego uporządkowania utworów, zmieniał zdanie na temat ich ważności, niektóre kompozycje wycofywał, inne do spisów włączał. Korygował także ich tytuły. Podajmy kilka przykładów tej praktyki. Pierwszym niech będzie 40 polskich pieśni ludowych op. 6/5, utwór bardzo ważny choćby z tego względu, iż stał się najwcześniejszą kompozycją Kofflera obecną w spisach z końca lat 30. Kompozycja ta, oznaczona była początkowo – na liście z 1927 r. – 5 numerem opusu, podczas gdy op. 6 stanowił Kwartet smyczkowy „w 3 częściach”, prawdopodobnie najpierwszy z dodekafonicznych utworów Kofflera. Z niego kompozytor nie był wystarczająco zadowolony, co stanowiło impuls do przebudowania struktury liczbowej późniejszych spisów kompozycji.

Spisy kompozycji Kofflera z 1935 i 1938 r.

Ciekawie przedstawiają się katalogowe perypetie Sonaty fortepianowej – w spisie z 1935 r. oznaczonej 19 numerem opusu, która znika z późniejszych zestawień, a na jej miejscu pojawiają się dość tajemnicze Małe utwory na fortepian. Jeszcze ciekawiej prezentuje się pod tym względem odnaleziony niedawno w Londynie Kwartet smyczkowy (inny niż wspomniane pierwotne op. 6 Kofflera). Utworowi temu nadał Koffler w 1935 r. 18 numer opusu, na partyturze zapisał op. 19, a spisy z 1938 r. jednoznacznie wskazują, że do kompozycji tej przypisany został numer 20. Warto ponadto odnotować, że początkowo – co jest szczególnie widoczne na liście z 1935 r. – Koffler miał w zwyczaju stosować literowe indeksy na oznaczenie wariantów jednej kompozycji (np. 15 Wariacji szeregu 12 tonów [15 variations d’après une suite de douze tons] w wersji na fortepian i orkiestrę smyczkową oznaczone są jako op. 9 i 9a, autorski wybór z 40 polskich pieśni ludowych jako op. 6a), później natomiast z niego zrezygnował.

Istnieje także chronologiczny katalog utworów Kofflera sporządzony przez Macieja Gołąba (w: Józef Koffler, Kraków 1995).

Zawiera on 45 pozycji (31 oznaczonych jako „utwory ukończone”, 7 należących do kategorii „muzyka teatralna i opracowania utworów obcych” oraz 7 kompozycji „nieukończonych, wątpliwych i zamierzonych”) i jest najbardziej wiarygodnym, udokumentowanym źródłowo uporządkowaniem Kofflerowej spuścizny.

Jednakże badania przeprowadzone na potrzeby projektu, którego efektem jest niniejsza strona internetowa, przyniosły istotne odkrycia, które pozwalają na pewne uzupełnienia i korekty w ramach katalogu Gołąba. Korekty dotyczą m.in. datowania niektórych utworów, jak np. Fantazji z pieśni Niewiadomskiego, która musiała powstać nie później niż w 1927 r., kiedy to Polskie Radio transmitowało jej wykonanie, jak też czasu i miejsc ich pierwszych (i kolejnych) publicznych prezentacji (przykładowo: przebadane źródła nie potwierdzają, by zarówno oratorium-balet Alles durch M.O.W, jak i Kwartet smyczkowy op. 20/19/18 zostały wykonane za życia kompozytora) oraz – jak w przypadku Kwartetu smyczkowego – zmiany statusu z zaginionego na odnaleziony. Katalog kompozycji Kofflera uzupełniamy nie tylko o wspomniane wcześniej Małe utwory na fortepian (op. 19), ale także o opracowania pieśni z singspielu Mozart Hansa Duhana – innych niż znana dotychczas Salzburg! Salzburg! Do katalogu dołączono również muzykę teatralną skomponowaną do sztuki Jakuba Pregera Pokusa oraz drobne utwory fortepianowe (Groteska, Nokturn), których wykonania odnotowała międzywojenna prasa.